“ФРАНКФУРТ МАКТАБИ АМЕРИКАДА”
Патрик Бьюкенен китобининг шу бобида ХХ аср фалсафий тафаккурида буюк бўлмаса-да, ўзига хос ўрин эгаллаган “Франкфурт мактаби”, унинг АҚШ даги фаолияти ва ғояларининг америкаликларга таъсири ўрганилган; бу бўлимнинг номи: “Франкфурт мактаби Америкада” деб аталади.
Лукач ва немис компартиясининг бир қанча аъзолари 1923 йили Франкфурт университети ҳузурида Ижтимоий тадқиқотлар институти ташкил этади.
Собиқ марксист Хоркхаймер 1930 йили шу илм даргоҳига директор бўлади. У Маркс таълимоти хато эканига, инқилобнинг етакчи кучи, авангарди - пролетариат бўла олмаслигига ишонч ҳосил қилади. Хоркхаймер бошчилигида синфий кураш ҳақидаги увадаси чиққан эски назария улоқтириб ташланди. Эски марксчилар капитализмга қарши курашган бўлса, янгилари ғарб маданиятига қарши юриш бошлайди. Аввалги назариётчилар, ҳудди Парижда 1789 йили ёки Санкт-Петербургда 1917 йили бўлгани каби, ҳокимиятни зўрлик билан қўлга киритиш шарт, деб ҳисоблаган бўлса, ҳозиргилари куч ишлатмай, тинимсиз мафкуравий қайта ишлов, ғоявий тарбия орқали бу ишни уддалашни хаёл қилади. Бунинг учун эса, ғарб кишиси онгу шуурида христианликнинг изи ҳам қолмаслиги керак, деб ҳисоблайди.
Дарвоқе, марксчиларнинг эскилари ҳам, янгилари ҳам ахлоққа муносабатда ҳамфикрлигича қолади. Ҳар бир жамият, ҳар қайси даврнинг ўз ахлоқи бўлиши мумкин ва лозим, мутлоқ ўзгармас қадрият йўқ ва бўлиши мумкин эмас, деган ғояда булар муштарак эди.
Бьюкенен “Франкфурт мактаби”нинг кўпчилик тан олган хизматларини ҳам камситади, ўттизинчи йиллар бошида шу мактабга қўшилган мусиқий танқидчи Теодор Адорно, психолог Эрих Фромм, социолог Вильгельм Райх каби таниқли назариётчиларнинг мактабнинг бошқа арбоблари билан бирга Гитлер зуғумидан (чунки яҳудийлар ва айниқса, марксчиларга Германияда “нон” йўқ эди) қочганларини киноя билан эслатади.
Колумбия университети европалик профессорларни, уларнинг шогирди Герберт Маркузени ўз паноҳига олади ҳамда улар, Бьюкенен истеҳзоси билан айтганда, ўзларига бошпана берган мамлакатнинг маданияти ва тарихини қўпориш учун бор куч ва қобилиятини сарфлайди.
Франкфурт мактаби яратган янгиликлардан бири танқидий назария деб аталган, унга кўра, “ғарбий маданиятнинг ҳеч бир истисносиз барча унсурлари, шу жумладан, христианлик, капитализм, оила нуфузи, патриархат, иерархия тизими, миллатчилик, этноцентризм, конформизм ва консерватизм аёвсиз танқид остига олиниши керак.”
Танқидий назария тарафдорларининг фикрича, ғарбий жамиятлар – ирқчилик, шовинизм, миллатчилик, антисемитизм, нацизм, фашизм каби иллатлар конидир.
Айтиш жоизки, Эрих Фроммнинг “Эркинликдан қочиш”, Вильгельм Райхнинг “Омма психологияси ва фашизм”, Адорнонинг “Авторитар шахс” каби асарлари ХХ аср ижтимоий-фалсафий тафаккурида ўзига хос ўрин эгаллайди. Уларнинг ўша давр ғарб жамиятини танқид қилиши ҳам ўринли ва асосли бўлган. Бироқ, “меҳрнинг кўзи кўр” деганларидек, Бьюкененга бу эътирозлар ўзи севган жамиятга нисбатан бўҳтонли, муболағали, таҳқиромуз бўлиб кўринади.
“Ғарбнинг ҳалокати” асари муаллифи билдирган “даъво аризаси”ни рад этишга икки мулоҳаза етарли.
Биринчидан, жаҳон учун таҳликали ва оғир йилларда (1939-1946) АҚШда мусофир бўлган уч-тўрт файласуфнинг бу катта давлатда ғоявий тўнтариш ясаганига ишониш мумкин эмас.
Иккинчи мулоҳаза – ўртамиёна бир фалсафий мактаб яратган ғоялар америкаликларнинг кенг оммасига таниш бўлгани ва қабул қилингани ақлга сиғмайди. Яна ўша саволни такрорлаймиз: балки америка жамияти ахлоқининг таназзули ва маданиятининг инқирози бошқа сабаблар оқибатидир?
“Америка онгининг оғиши” асарида Аллан Блум бундай бир фикрни билдиради: америка мактабларини битирувчилар – дунёдаги энг чаласавод битирувчилардир, буларнинг имтиҳон баҳолари деярли энг паст баҳолардир, аммо айни пайтда улар ижтимоий муаммоларга, масалан теварак муҳитни муҳофаза қилишга зўр беради. Бундай муносабат таълим маъмуриятининг болаларнинг қандай билим олиши эмас, балки ҳаётга қандай муносабатни ўзлаштириши муҳим, деган қоидасидан келиб чиқади. Бу ўринда ҳам Бьюкенен ўша фалсафий мактаб айбдор деб ҳисоблайди.
Хуллас, америкалик ота-оналарнинг аксарияти замонавий мактабларда болаларни ўқитиш – вақтни ва пулни ҳавога совуриш билан тенг, деб ҳисоблайди. Аммо франкфуртчилар наздида, болалар айнан мактабда эски ақидалар ва увадаси чиққан ахлоқдан қутулади, ҳаётга бошқача қараш ва бошқача яшаш машқини олади.
Бьюкенен ўз фикрини исботлаш, ҳамма айбни аллақачон нуфузини йўқотган марксчилар назариясига тақаш учун “Эркин конгресс” жамғармасида ишлайдиган Уильям Лойднинг фикрини келтиради: “Кўнгилочиш индустрияси (яъни ғарб жамияти – М.О.) ... марксча маданият мафкурасини ўзига сингдириб, энди очиқ-ойдин эмас, пинҳона тарғиб қилмоқда: кучли аёллар заиф эркакларни енгмоқда, оқил фарзандлар ота-оналарига ақл ўргатмоқда, ҳалол қавмлар муттаҳам руҳонийларни фош қилмоқда, қора танли зодагонлар камбағал оқтанлилар туманларида зўрликни енгмоқда, бесоқолбозларни олийнасаб хонадонлар қабул қилмоқда. Аслида буларнинг бари чўпчак, ҳақиқатнинг авра-астарини ағдариш, аммо масс-медиа (оммавий ахборот воситалари – М.О.) буларнинг барини чинга айлантирмоқда, реал ҳаёт қолиб, эртакка ишонтирмоқда”.
Профессор Бахтиёр Тураев
27-07-2018 Hits:1497
26-07-2018 Hits:5941
25-07-2018 Hits:5689
17-07-2018 Hits:5722
16-07-2018 Hits:5576
06-07-2018 Hits:5621
04-07-2018 Hits:5623
27-06-2018 Hits:5525
04-06-2018 Hits:5631
Бугун, 14 март куни ҳиндистонлик меҳмонлар Самарқанд шаҳрига етиб келдилар. Уларни Самарқанд вилоят вакиллиги мутасаддилари кутиб олиб, расмий музокаралар олиб бордилар.
27-07-2018 Hits:1662
The seminar training was organized in cooperation with the Imam Bukhari International Scientific Research Center and the US Institute of... Batafsil...
26-07-2018 Hits:6493
26 июль куни АҚШ Тинчлик институтининг Марказий Осиё ва Афғонистон дастурлари бўйича директори Скот Ворден, АҚШ тинчлик институтининг катта илмий... Batafsil...
26-07-2018 Hits:6438
Давлатимиз раҳбари 2016 йил 18 октябрда Ислом ҳамкорлик ташкилоти Ташқи ишлар вазирлари кенгаши 43-сессиясининг очилиш маросимида Самарқанддаги Имом Бухорий ёдгорлик... Batafsil...
25-07-2018 Hits:6447
2018 йил 24 июль куни Самарқанд давлат университетида ИБХИТМ ҳамкорлигида АҚШ Глобал илмий нашрлар директори Парвиз Моривидж ва Нью‑Йорк Бингемтон... Batafsil...
23-07-2018 Hits:6685
20 июль куни Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг мажлислар залида “Имом Бухорийга муносиб авлод бўлайлик”... Batafsil...
16-07-2018 Hits:6238
15 июлъ куни Ҳиндистон Ислом Маданияти маркази раҳбари Cиражуддин Қуреший Имом Бухорий мажмуасига ташриф буюрди. Меҳмонни Имом Бухорий халқаро илмий‑тадқиқот... Batafsil...
20-07-2018 Hits:6627
Президент Шавкат Мирзиёев Ядро физикаси институтида Фанлар академияси ва илмий-тадқиқот институтлари вакиллари, академиклар, олимлар, ёш тадқиқотчилар билан мулоқот қилди. Мамлакатимизда... Batafsil...
06-07-2018 Hits:5361
Жорий йилнинг 1–5 июлъ кунларида Малайзия Республикасида бўлиб ўтган “Қўлёзмалар ва тарихий ҳужжатларга бағишланган иккинчи халқаро конференция” ва “Қўлёзмаларни ўрганиш усуллари”... Batafsil...
04-07-2018 Hits:5406
2018 йил 3-июль куни Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази вакиллари ва Малайзия ислом илмлари университети ректори профессор, Датоъ Муса Аҳмад... Batafsil...
27-06-2018 Hits:4311
Олдин хабар берганимиздек, Марказ илмий ходимларидан 3 нафари – О.Муҳаммадиев (Илмий котиб), Т.Эвадуллаев (Диний-маърифий тадбирлар бўлими бошлиғи) ва Й.Исаев. (Қўлёзмалар... Batafsil...
17-07-2018 Hits:5637
Жорий йилнинг 16 июль куни Ўзбекистон мусулмонлари идорасида Ҳиндистон ислом маданияти маркази директори Сиражуддин Қурайши билан учрашув бўлиб ўтди. Мартабали... Batafsil...
04-06-2018 Hits:3195
Туркиянинг Dirilispostasi.com номли интернет нашрида жорий йилнинг 4 июн куни бир гуруҳ туркиялик профессор ва докторлардан иборат делегациянинг Самарқандга, хусусан,... Batafsil...