Етим болалар ҳақидаги ҳукмлар
Аллоҳ таоло инсонларни яратиб, уларга беҳисоб неъматларни ато қилар экан, тинч-омон ҳаёт кечиришлари учун барча қулай шароитларни яратиб қўйди.
Тоату ибодат билан яхши амалларни қилган бандаларга ажру мукофотлар борлигидан башорат бериб, ибодатсиз, гуноҳкор бандаларига эса турли хил жазолар ва азобу уқубатлар тайёрлаб қўйилганлигидан огоҳлантирди.
Илоҳий дастурга мувофиқ солиҳ амалларни қилган кишилар икки дунё саодатига эришадилар. Аксинча, итоатсиз гумроҳ бандалар эса у дунё-ю бу дунё хору зор бўлишини пайғамбарлари воситасида бутун башариятга билдириб қўйди.
Ҳаётда учрайдиган ҳар хил ижтимоий масалалар, иқтисодий ва оилавий муаммолар ечимини муқаддас китобида ўз тартиби билан қатъий ҳукмлар асосида муфассал баён қилиб берди.
Етимлар ва уларга доир масалалар, ижтимоий муаммолардан бири бўлиб уларнинг манфаатини ҳимоя қилиш ҳамда ҳақ-ҳуқуқларига қатъий риоя қилиш ҳар бир шахснинг инсоний бурчидир.
Ўтмишда оилавий ажримлар ва ўлим сабабли ота-онасидан маҳрум бўлган етимлар ва боқувчисини йўқотган бошпанасиз қолган болаларга нисбатан одамлар томонидан турли даражада муомила қилинган. Динимизда моддий ва маънавий ёрдамга мухтож бўлган норасида гўдакларга ғамхўрлик қилиш, раҳм-шавқат ва меҳр-мурувват кўрсатиш юксак фазилат эканлиги айтилиб, уларга нисбатан одилона муносабатда бўлиш масъулияти бутун бир жамият аъзолари зиммасига юклатилган.
Табиий офатлар ва турли хил фалокатлар ёки қизғинбарот урушлар туфайли, ота-онасидан жудо бўлган етимларни ўз қарамоғига олиб, парвариш қилган оилалар ва бағри кенг инсонлар ҳақида ҳаётда кўплаб мисоллар келтириш мумкин.
Иккинчи жаҳон уруши даврида ўз диёрларидан мажбурий тарзда эвакуатция қилиниб кўчирилган халқларга, ҳамда бешавқат уруш сабабли ота-онаси ва яқинларидан жудо бўлган етим болаларга фидоийлик билан беғараз ёрдам ва меҳру оқибат кўрсатгани учун ўзбек халқига ҳозирга қадар ҳам Шарқий Европа халқлари тасаннолар айтиб, таъзим қилмоқдалар.
Ўзи оч бўлсада овқат бериб, уйи тор бўлсада жой берган, миллати ва динидан қатъий назар, меҳмондўстлик билан бағрини очиб, кутиб олган, бор-йўғидан ажраб, юпин холатда келган мусофирларга бошпана бериб, ҳимоясига олган саҳоватпеша халқимизнинг беминнат хизматлари тарих саҳифаларида абадий мухрланиб қолади.
Етим деб шариатда балоғат ёшига етмай отаси вафот этган сағир ва сағира гўдакларга айтилади. “Мадорик ут-танзил” китобида зикр қилинган ҳадиси шарифга кўра: “Балоғат ёшидан сўнгра етимлик йўқ” – дейилган.
Етимларга ёрдам бериш ва яхшилик қилишни Аллоҳ таоло Ўзигагина ибодат қилиб, ота-онага яхшилик қилиш, намоз ўқиб, закот бериш каби улуғ ибодатлар қаторида зикр қилган.
“Бақара” сурасининг 83-оятида шундай марҳамат қилинадиким:
وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْكُمْ وَأَنْتُمْ مُعْرِضُونَ (۸۳)
“Эсланг (Биз) Исроил авлодидан: “Фақат Аллоҳгагина сиғинасиз, ота-она, қариндош, етим ва мискинларга яхшилик қиласиз. Одамларга ширинсўз бўлинг, намозни мукаммал ўқинг, закот беринг” деб аҳд олган эдик. Кейин (сиз эй, Исроил авлоди) озчилик қисмингиздан бошқангиз (ушбу аҳддан) юз ўгирдингиз”. (Бақара, 83)
Яна бир қанча сураларда ҳам етимлар ҳақида оятлар зикр қилиниб, унга алоҳида аҳамият берилганлигини учратамиз.
Жумладан “Нисо” сурасининг 2-оятида етимларнинг ҳақ-ҳуқуқлари ва ота-оналаридан қолган мерослари хусусида Аллоҳ таоло айтадиким:
وَآتُوا الْيَتَامَى أَمْوَالَهُمْ وَلَا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَهُمْ إِلَى أَمْوَالِكُمْ إِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبِيرًا (۲)
“(Вояга етган) етимларга мол-мулкларини (қайтариб) берингиз. Пок нарсани нопок нарсага алмаштирмангиз! Уларнинг молларини ўз молларингизга қўшиб ҳам емангиз! Зеро, бу катта ганоҳдир”. (Нисо, 2).
Аллоҳ таоло етимларга мерос қилиб қолдирилган мол-мулклар ҳақида шундай марҳамат қиладиким:
وَابْتَلُوا الْيَتَامَى حَتَّى إِذَا بَلَغُوا النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَلَا تَأْكُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَنْ يَكْبَرُوا وَمَنْ كَانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَمَنْ كَانَ فَقِيرًا فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا (۶)
“Етимларни то балоғат ёшига етгунларига қадар назорат қилиб, (вояга етиш вақтини кузатиб) турингиз. Вояга етганларини сезсангиз, (қўлингиздаги омонат) мол-мулкларини ўзларига топширингиз! Уларни исроф қилиб ва (улғайиб қолмасинлар деб) шошқалоқлик билан еб юбормангиз! Агар бой оталиққа олган бўлса, (етимнинг мол-мулкидан ейишдан) сақлансин. Агар камбағал бўлса, яхшиликча (меъёрида хизматига яраша) есин. Мол-мулкларини ўзларига қайтарганингизда, уларга гувоҳ чақирингиз. Аллоҳ ҳисоб китобда кифоя қилувчи зотдир”.
Кейинги оятларда: ота-оналари ва қариндош-уруғлари қолдириб кетган нарса – меросда эркакларга ҳам аёлларга ҳам насиба – улуш борлиги, мазкур тақсимотда эҳтиёткорлик билан иш тутиб, ҳақдорларга одиллик билан насибасини ажратиш ва шу аснода етим-есирлар ва мискинлар ҳозир бўлсалар, уларни ҳам ушбу насибалардан маълум миқдорда баҳраманд қилишлик лозимлиги буюрилади.
2-давра 3-босқич тингловчисиШахрихон тумани бош имом хатибиИззатуллоҳ Турғунов26-07-2018 Hits:6493
26 июль куни АҚШ Тинчлик институтининг Марказий Осиё ва Афғонистон дастурлари бўйича директори Скот Ворден, АҚШ тинчлик институтининг катта илмий... Batafsil...
26-07-2018 Hits:6439
Давлатимиз раҳбари 2016 йил 18 октябрда Ислом ҳамкорлик ташкилоти Ташқи ишлар вазирлари кенгаши 43-сессиясининг очилиш маросимида Самарқанддаги Имом Бухорий ёдгорлик... Batafsil...
25-07-2018 Hits:6448
2018 йил 24 июль куни Самарқанд давлат университетида ИБХИТМ ҳамкорлигида АҚШ Глобал илмий нашрлар директори Парвиз Моривидж ва Нью‑Йорк Бингемтон... Batafsil...
23-07-2018 Hits:6686
20 июль куни Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг мажлислар залида “Имом Бухорийга муносиб авлод бўлайлик”... Batafsil...
16-07-2018 Hits:6239
15 июлъ куни Ҳиндистон Ислом Маданияти маркази раҳбари Cиражуддин Қуреший Имом Бухорий мажмуасига ташриф буюрди. Меҳмонни Имом Бухорий халқаро илмий‑тадқиқот... Batafsil...
20-07-2018 Hits:6628
Президент Шавкат Мирзиёев Ядро физикаси институтида Фанлар академияси ва илмий-тадқиқот институтлари вакиллари, академиклар, олимлар, ёш тадқиқотчилар билан мулоқот қилди. Мамлакатимизда... Batafsil...
06-07-2018 Hits:5362
Жорий йилнинг 1–5 июлъ кунларида Малайзия Республикасида бўлиб ўтган “Қўлёзмалар ва тарихий ҳужжатларга бағишланган иккинчи халқаро конференция” ва “Қўлёзмаларни ўрганиш усуллари”... Batafsil...
04-07-2018 Hits:5406
2018 йил 3-июль куни Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази вакиллари ва Малайзия ислом илмлари университети ректори профессор, Датоъ Муса Аҳмад... Batafsil...
17-07-2018 Hits:1686
الوفد الأوزبكي برئاسة السيد عمروف نائب رئيس مركز الإمام البخاري الدولي للأبحاث العلمية بزيارة ماليزيا في الفترة 1 – 10... Batafsil...
27-06-2018 Hits:4311
Олдин хабар берганимиздек, Марказ илмий ходимларидан 3 нафари – О.Муҳаммадиев (Илмий котиб), Т.Эвадуллаев (Диний-маърифий тадбирлар бўлими бошлиғи) ва Й.Исаев. (Қўлёзмалар... Batafsil...
17-07-2018 Hits:5640
Жорий йилнинг 16 июль куни Ўзбекистон мусулмонлари идорасида Ҳиндистон ислом маданияти маркази директори Сиражуддин Қурайши билан учрашув бўлиб ўтди. Мартабали... Batafsil...
04-06-2018 Hits:3195
Туркиянинг Dirilispostasi.com номли интернет нашрида жорий йилнинг 4 июн куни бир гуруҳ туркиялик профессор ва докторлардан иборат делегациянинг Самарқандга, хусусан,... Batafsil...