Улуғбек мактабининг кўзга кўринган намоянда-ларидан яна бири астроном ва математик, шунинг-дек, ҳанафий фақиҳларидан бири Абдулало ибн Муҳаммад ибн Ҳусайн Биржандий Туркистоннинг “Биржанд” деган жойига нисбат берилган[1]. Унинг туғилган санаси ҳақида маълумотлар топилмади. Аллома 932/1526[2] ёки 935/1528[3] йил вафот этган. Маълумотларга қараганда, аллома Эроннинг Машҳад шаҳридаги “Қатлгоҳ” мақбарасига дафн этилган.
Унинг таржимаи ҳоли ҳақида етарли маълумот-лар йўқ. Академик Т.Н. Қори-Ниёзийнинг ёзишича, у Улуғбек мактабининг намояндаларидан Муинуддин-нинг ўғли Мансур Кошийнинг шогирди бўлган. Биржандийнинг илмий фаолияти унинг бизгача етиб келган илмий асарлари билан анча ойдинлашган. У қуйидаги асарларга муаллифлик қилган:
“Шарҳ Зижи Кўрагоний” (“Кўрагоний зижига шарҳ”) асари Улуғбекнинг астрономия жадвалига ёзилган мукаммал шарҳ бўлиб, Биржандий уни 929/1522 йили форс тилида ёзган. Бу шарҳни Биржандий ўз қўли билан ёзган, кўпгина шакллар чизилган, дастхат қўлёзма нусхаси ЎзР ФА ШИда (инв. № 704) сақланмоқда.
Қозизода Румийнинг “Чағминий астрономик рисоласи”га ёзган шарҳларини изоҳлаган. Бу асар-нинг бир қанча қўлёзма нусхаси бизгача етиб келган бўлиб, жумладан, бир нусхаси Санкт-Петербург Шарқшунослик институтида (№126,2), яна бир нусхаси Саудия Арабистонининг “Марказу-л-малик Файсал ли-л-буҳус ва-д-диросоти-л-исломийя” кутубхонасида сақланмоқда.
“Шарҳу-т-таҳрир Мажастий” (“Мажастий таҳ-ририга шарҳ”)ининг кириш қисмида ёзишича, Батлимуснинг (мил. аввал II асрнинг биринчи ярми) “Мажастий” номли асарини Носируддин Тусий (1197-1274) “Таҳриру-л-Мажастий” номи билан араб тилида баён қилган. Бу таҳрирда ва унга Низо-муддин Ҳасан Нисобурий (Нишопурий)нинг ёзган шарҳида кўпгина изоҳ талаб сирли, қоронғи истилоҳ ва иборалар борлиги учун Биржандий уни қайта шарҳ қилган. Араб тилида қилинган Биржандий шарҳининг бир нусхаси Беруний номидаги Шарқ-шунослик институтида (инв. №464) сақланмоқда.
“Шарҳи китоби бист боби устурлоб дар маърифати аъмол устурлоб” (“Устурлоб ишларини билиш ҳақида йигирма бобли устурлоб китобига шарҳ”) асарида аллома устурлоб (астролябия)ни батафсил шарҳлаб, уни астрономиянинг турли масалаларига қўллаш лозимлигини баён этган. Бу асар бир неча қўлёзма нусхада бизгача етиб келган бўлиб, улардан бири ЎзР ФА ШИда (инв. № 1854) сақланмоқда.
“Рисола дар маърифати тақвим” (“Йил ҳисоби ҳақида рисола”) асари форс-тожик тилида ёзилган бўлиб, астрономия ҳақида ёзилган рисоланинг ягона нусхаси Оксфордда сақланмоқда[4].
“Шарҳу-н-ниқоя мухтасари-л-виқоя” асари Сад-рушшариъанинг асарига шарҳдир. Асарни Қосим ибн Қутлубғо (ваф. 879/1474 й.) ёза бошлаган, 932/1526 йил Биржандий Истанбулда ёзиб тугатган. Асарнинг бир неча қўлёзма нусхалари Саудия Арабистонининг “Марказу-л-малик Файсал ли-л-буҳус ва-д-диросоти-л-исломийя” кутубхонасида (инв. № в/12079-12075ب, 13812, 13582-13576ب) сақланмоқда.
Шунингдек, математикага оид “Шарҳул-л-фаво-иди-л-баҳийя” (“Чиройли фойдаларнинг шарҳи”), усулга оид “Шарҳу-л-манор ли-н-Насафий” (“На-сафийнинг Ал-манорига шарҳ”), Носируддин Тусий-нинг “Тазкира” асарига ёзган шарҳи “Шарҳу-т-тазкира”ларни таълиф этган.
[1] Ўша манба. – Б. 30.
[2] Умар Ризо Каҳҳола. Муъжаму-л-муаллифийн. Ж. 5. – Байрут: Дор иҳёи-т-туроси-л-арабий, 2009. – Б. 266.
[3] Зириклий. Ал-аълом. Ж. 4. – Байрут: Дору-л-илм ли-л-малайин, 2002. – Б. 30.
[4] Абдуллаев И. Ҳикматуллаев Ҳ. Самарқандлик олимлар. – Т.: Фан, 1969. – Б. 63.
26-07-2018 Hits:5565
26 июль куни АҚШ Тинчлик институтининг Марказий Осиё ва Афғонистон дастурлари бўйича директори Скот Ворден, АҚШ тинчлик институтининг катта илмий... Batafsil...
26-07-2018 Hits:5593
Давлатимиз раҳбари 2016 йил 18 октябрда Ислом ҳамкорлик ташкилоти Ташқи ишлар вазирлари кенгаши 43-сессиясининг очилиш маросимида Самарқанддаги Имом Бухорий ёдгорлик... Batafsil...
25-07-2018 Hits:5693
2018 йил 24 июль куни Самарқанд давлат университетида ИБХИТМ ҳамкорлигида АҚШ Глобал илмий нашрлар директори Парвиз Моривидж ва Нью‑Йорк Бингемтон... Batafsil...
23-07-2018 Hits:5746
20 июль куни Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг мажлислар залида “Имом Бухорийга муносиб авлод бўлайлик”... Batafsil...
16-07-2018 Hits:5423
15 июлъ куни Ҳиндистон Ислом Маданияти маркази раҳбари Cиражуддин Қуреший Имом Бухорий мажмуасига ташриф буюрди. Меҳмонни Имом Бухорий халқаро илмий‑тадқиқот... Batafsil...
20-07-2018 Hits:5757
Президент Шавкат Мирзиёев Ядро физикаси институтида Фанлар академияси ва илмий-тадқиқот институтлари вакиллари, академиклар, олимлар, ёш тадқиқотчилар билан мулоқот қилди. Мамлакатимизда... Batafsil...
06-07-2018 Hits:4725
Жорий йилнинг 1–5 июлъ кунларида Малайзия Республикасида бўлиб ўтган “Қўлёзмалар ва тарихий ҳужжатларга бағишланган иккинчи халқаро конференция” ва “Қўлёзмаларни ўрганиш усуллари”... Batafsil...
04-07-2018 Hits:4773
2018 йил 3-июль куни Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази вакиллари ва Малайзия ислом илмлари университети ректори профессор, Датоъ Муса Аҳмад... Batafsil...
17-07-2018 Hits:1477
الوفد الأوزبكي برئاسة السيد عمروف نائب رئيس مركز الإمام البخاري الدولي للأبحاث العلمية بزيارة ماليزيا في الفترة 1 – 10... Batafsil...
27-06-2018 Hits:3904
Олдин хабар берганимиздек, Марказ илмий ходимларидан 3 нафари – О.Муҳаммадиев (Илмий котиб), Т.Эвадуллаев (Диний-маърифий тадбирлар бўлими бошлиғи) ва Й.Исаев. (Қўлёзмалар... Batafsil...
17-07-2018 Hits:4981
Жорий йилнинг 16 июль куни Ўзбекистон мусулмонлари идорасида Ҳиндистон ислом маданияти маркази директори Сиражуддин Қурайши билан учрашув бўлиб ўтди. Мартабали... Batafsil...
04-06-2018 Hits:2815
Туркиянинг Dirilispostasi.com номли интернет нашрида жорий йилнинг 4 июн куни бир гуруҳ туркиялик профессор ва докторлардан иборат делегациянинг Самарқандга, хусусан,... Batafsil...