Муснад китобидан ҳадислар (167-ҳадис)

 Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, васиятдан олдин қарзни узишга ҳукм қилдилар. Сизлар Аллоҳ таолони ушбу оятини ўқийсизлар:

“... (Бу тақсимот меросхўрларга) зарар етказилмасдан қилинган васият, ёки қарз (адоси)дан кейин Аллоҳнинг буйруғига биноан (ижро этилур)”(Нисо, 12). (Марфуъ ҳадис).

Албатта, онанинг ака-укалари, отанинг ака-укалари баробарида меросхўр бўлишади. Она (меросда) отанинг ака-укаларига баробардир” – деди.

Изоҳ: Нисо сурасининг 12-ояти мерос масала-ларини баён қилиб келган. Оятнинг тўлиқ мазмуни қуйидагича:

“Сизларга хотинларингиз қолдирган нарсанинг–агар уларнинг боласи бўлмаса–ярми тегади. Агар уларнинг боласи бўлса, сизга улар қолдирган нарсанинг чораги тегади. Улар қилган васиятни ёки қарзларини адо этгандан сўнг. Уларга сиз қолдирган нарсанинг–агар болангиз бўлмаса–чораги тегади. Агар болангиз бўлса, уларга сиз қолдирган нарсанинг саккиздан бири тегади. Сиз қилган васиятни ёки қарзингиз-ни адо этгандан сўнг.

Агар бир эркак ёки аёл калола ҳолида мерос қолдирса, унинг биродари ёки синглиси бўлса, улардан ҳар бирига олтидан бир тегур. Агар улар бундан кўп бўлсалар, учдан бирига шерикдирлар. Зарар қилмайдиган васиятни ёки қарзни адо этгандан сўнг. Булар Аллоҳнинг васиятидир. Ва Аллоҳ билувчи ҳамда Ҳалийм зотдир.”

(Агар бефарзанд эр ўлиб, ортидан хотини қолса, мероснинг чорагини олади. Аммо, ўлган эрнинг ўғилми, қизми, ўзиникими ёки ўгайми, яъни, бошқа хотиниданми, кўпми, озми фарзанди бўлса, хотинга мероснинг саккиздан бири тегади. Бу ҳам васиятни ёки олинган қарзни адо этгандан кейин бўладиган тақсим. Меросхўр хотин битта бўлса, мазкур чорак ёки саккиздан бир улушни ўзи олади.

Агар иккита, учта ёки тўртта бўлсалар, ўша чорак ёки саккиздан бирда шерик бўладилар. Ояти каримадаги: “Агар бир эркак ёки аёл калола ҳолида мерос қолдирса”, жумласини, хусусан, “калола” сўзини бир оз шарҳлашга тўғри келади. Бу ҳақда уламоларимиз ҳам анча баҳс юритганлар. Бизнинг тилимизда “калола” сўзининг маъносини айнан ифода этадиган ибора йўқ. Шунингдек, араб тилида ҳам бу сўзнинг муродифи (синоними) йўқ. Ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан одамлар “калола” ҳақида сўрашганида: “У тўғрисида ўз фикримни айтаман, тўғри бўлса, Аллоҳдан, хато бўлса, мендан ва шайтондан, яъни, Аллоҳнинг ва Унинг Расулининг бунга алоқалари йўқ.

Калола–зурриёти ва аждоди йўқ одамдир”, дедилар. Яъни, ўлган пайтида бола-чақаси, набира-чеваралари ҳам, ота-онаси, бобо-момоси ҳам йўқ бўлган одам, демакдир. Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу ҳам ўз халифалик вақтларида: “Абу Бакрнинг фикрига хилоф қилишдан уяламан”, деганлар. Тўрт маҳзаб соҳиблари ҳам, аввал ўтган, кейин келган уламолар ҳам шу фикрга қўшилганлар)[1].