АБУ АМР САМАРҚАНДИЙ (864-956)

IX асрда яшаб ижод этган асли самарқандлик муҳаддис аллома бўлиб, тўлиқ исми – Абу Амр Усмон ибн Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Ҳорун ибн Вардон Самарқандий Мисрийдир. Баъзилар бобосига нисбат бериб Усмон ибн Аҳмад деб аташади[1]. Абу Амр Самарқандий 250/864 йил Мисрнинг ҳозирги Порт Саид шаҳрининг жануби-ғарбида жойлашган Тиннис шаҳарчасида таваллуд топган[2]. Шу ерда ўсиб улғайган, асли эса самарқандлик бўлган. У ва оила аҳлининг барчаси Тиннисда яшаган.

У зиёли ва илмли оилада вояга етган. Отаси саҳиҳ ҳадисларни жамлашга эътиборини қаратган кишилардан бири бўлиб, ўғли Усмонга ҳадисни айтиб беришга жуда қизиқарди[3].

Амакиси Абдулжаббор ибн Аҳмад ибн Муҳаммад Самарқандий ҳам муҳаддислардан бўлиб, Тиннисда фаолият кўрсатган. Ҳадисларни Исҳоқ ибн Исмоил ибн Абдуллоҳдан ривоят қилган. Абу Аҳмад Абдуллоҳ ибн Адий Ҳофизнинг устози бўлган.

Акаси Абурраҳмон ибн Аҳмад Самарқандий (ваф. 344/955 й.) ҳам муҳаддислардан ва Тиннисда қозилар бошлиғи бўлган. Шунингдек, набираси Муҳаммад ибн Заквон Тиннисий ҳам илмли кишилардан бўлган[4]. Абу Амр Самарқандий илмга ҳурмат қўйган оилада тарбия топган ва илк болалик вақтидан илм ичида бўлган.

Абу Амр Самарқандий Мисрда ибн Шайбон Рамлий, Абу Умайя Тарасусий, Муҳаммад ибн Ҳаммод Теҳроний, Муҳаммад ибн Абдулҳакам Қитрий ва бошқа муҳаддислардан ҳадис эшитиб ривоят қилган.

У кишидан Абу Абдуллоҳ ибн Манда, ибн Жумайъ, Ҳофиз Абдулғани Аздий, Абдурраҳмон ибн Умар ибн Наҳҳос, Хусайб ибн Абдуллоҳ ибн Муҳам-мад, Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Ҳож Ишбилий, набираси Муҳаммад ибн Заквон Тиннисий ва бир қанча муҳаддислар ҳадис ривоят қилишган[5]. 

Абу Амр Самарқандий ҳақида уломолар қуйидаги фирларини айтишган:

Ибн Юнус: “Абу Амр Самарқандий отаси ёзган ҳадисларини бевосита тинглаган”, – дейди[6]. Абу Саъд Самъоний: “Ҳадис борасида ишончли ва ёши улуғ бўлган”, – деди. Заҳабий: “Ишончли муҳаддис”, яна: “Мисрда исноднинг юқорисига етган” – дейди.

Манбаларда Абу Амр Самарқандийнинг асарлари ҳақида маълумотлар топилмади, фақат муҳаддиснинг ҳадисларидан ташкил топган “Жуз фийҳи мина-л-фавоиди-л-мунтақот ал-ҳисони-л-аволий мин ҳадиси Аби Амр Усмон бин Аҳмад бин Муҳаммад бин Ҳорун ас-Самарқандий мин шуйухиҳи” (“Абу Амр Усмон ибн Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Ҳорун Самарқандийнинг узтозларидан ривоят қилган аҳамияти гўзал, сараланган, фойдали ҳадислардан ташкил топган қисм”) ва “Жуз фиҳи мин ҳадиси Аби Амр Усмон бин Аҳмад бин Муҳаммад ас-Самарқандий” (“Абу Амр Усмон ибн Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Муҳаммад Самарқандийнинг ҳадисларидан ташкил топган қисм”) асарининг маълум қисмлари сақланиб қолган. Дамашқдаги Зоҳирия кутубхонасининг 1/40 рақами остида сақланаётган асарнинг 304-312 варақлари мавжуд. Мазкур қўлёзма варақларида Абу Амр Самарқандийнинг устозлари Муҳаммад ибн Абдул-ҳакам Қитрий, Одам ибн Абу Иёс ва Шуъба ибн Ҳажжожлардан ривоят қилган ҳадислар келган[7]. 

Абу Амр Самарқандий 345/956 йили 95 ёшда Тиннисда вафот этган[8].

Аллома Самарқандда яшамаган бўлсада, Самарқандий тахаллуси билан машҳур бўлган. Унинг боболари самарқандлик бўлишган. Бундан маълумки, боболари ҳам Самарқандда илм аҳлидан бўлишган.