НАМОЗНИНГ АРКОНЛАРИ

Қиём.

“Ва (намозда) Аллоҳга бўйин синиб (камтарлик билан) турингиз”  оятига мувофиқ қиём фарздир. Қиёмни узрсиз тарк қилиш фарз намозларига ҳам, витр ва ҳайит намозлари каби вожиб намозларига ҳам, нафл намозларига ҳам жоиз эмас. Аммо юрувчи кема бундан мустасно.

 Намозда қўлни қандай қўйишнинг моҳияти

Эркак киши такбир айтгандан сўнг ўнг қўлини чап қўлининг устига боғлаб, киндик остига қўяди. Бу Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг сўзларига мувофиқдир: “Ўнг қўлни чап қўл устига қўйиб, киндик остига қўйиш суннатдир”. Аёл киши эса қўлини кўкрак устига қўяди. Сўнг имом, танҳо ўқувчи ёки иқтидо қилувчи бўлишидан қатъий назар, “Субҳанака-л-лоҳумма ва би-ҳамдика ва табарокасмука ва таъала жаддука ва ла илаҳа ғойрук”ни ўқийди.

 2.      Қироат қилиш.

“Қуръондан (ўзингизга) осон бўлган даражада ўқийверингиз!”  оятига мувофиқ намозда қироат қилиш фарз бўлган.

Қироат сифати

Имом ёки танҳо ўқувчи киши тошбўрон қилинган шайтоннинг ёмонлигидан Аллоҳдан паноҳ сўрайди, яъни “Аъузу биллаҳи мина-ш-шайтони-р-рожийм”ни айтади. Кейин, “Бисмиллаҳи-р-роҳмани-р-роҳийм”ни айтади. Сўнгра, “Фотиҳа” сурасини ўқийди ва кетидан намознинг иккала аввалги ракаатнинг ҳар бирида хоҳлаган сураси ёки хоҳлаган сурасидан уч оят ўқийди. Пайғамбаримиз (с.а.в.) айтадилар: ““Фотиҳа” сурасисиз намоз намоз эмас”.

Абу Ҳанифанинг наздида “Фотиҳа” сураси ва зам сура ўқиш рукн деб таъйин қилинмади, аммо рукн мутлақ қироат қилишдир.

Қироат фарзи

Қироатнинг фарзи мутлақ бирор-бир оятни қироат қилиш демакдир.

Оминни қандай айтиш

Имом “Вала-з-золлийн” деб кетидан “Омин” деса, эргашганлар ҳам махфий равишда “омин” дейди.

Намознинг охирги икки ракаатида қироат қилиш

Фарз намозининг охирги икки ракаатида фақат “Фотиҳа” сурасини ўқиш суннат. Унда тасбиҳ айтса ҳам, жоиз. Аммо унда сукут сақлаш макруҳ. Агар қасддан сукут қилса ҳам, макруҳ бўлади, чунки у суннатни тарк қилган бўлади.

Қироат ҳукми

Нафл ва витр намозларининг ҳар бир ракаатига қироат қилиш вожиб.

Қироатни жаҳрий ва махфий қилиш

Имом бомдод, шом ва хуфтон фарз намозларининг аввалги икки ракаатида албатта жаҳрий ўқиш шарт. Танҳо намоз ўқиган кишига ихтиёр берилади. Унга кўра, жаҳрий ҳам, махфий ҳам ўқиши мумкин. Жума ва иккала ҳайит намозлари жаҳрий ўқилади. Пешин ва аср намозлари махфий ўқилади.

Нафл намозларида қироат қилиш

Нафл намозлари кундузи ўқиладиган бўлса, махфий ўқилади. Аммо кечаси ўқилган намозда намозхонга унинг жаҳрий ёки махфий ўқишида ихтиёр берилган.

Қироатни таъйин қилиш

Намозда сурани хослаш макруҳ.

Намозхонга махсус бир сурани ўқиш енгил бўлса ёки махсус сурани тайин қилишда Пайғамбаримиз (с.а.в.)га сураларнинг ўртасида ҳеч қандай фарқ йўқлигига эътиқод қилган ҳолда эргашса, бундан мустасно.

Қавмнинг қироати

Қавм имомнинг орқасида туриб қироат қилмайди. “Қуръони карим ўқилганда сукут ила унга қулоқ солинглар” ояти бунга далил бўла олади.

1. 3.      Рукуъ қилиш.

Рукуъ ва тасбиҳларнинг ўрни

Қироатдан фориғ бўлгач, “Аллоҳу Акбар” деб рукуъ қилиб, рукуъда “Субҳана Роббийа-л-азийм”, деб уч бор айтилади. Бу адад энг камидир. Демак, рукуъда бир бор тасбиҳ айтиш макруҳ.

Сўнг бошини рукуъдан кўтариб: “Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ”, – дейди. Эргашганлар эса: “Роббана лака-л-ҳамд”, – дейди. Имом Аъзам наздида, “Роббана лака-л-ҳамд”ни имом айтмайди. Икки Имом фикрича эса, имом уни ичида айтади. Танҳо ўзи намоз ўқиган киши ҳар иккисининг ўртасини жамлайди.

4. Сажда қилиш.

Рукуъдан тик ҳолатга қайтгач, такбир айтиб, саждага кетади. Саждада, “Субҳана Роббийа-л-аъла”, деб уч бор айтилади. Бу адад энг озидир. Сўнг, такбир билан бош кўтарилади. Саждадан бош кўтаргандан сўнг ором олиб тургач, такбир айтиб, яна саждага қайтади.

Рукуъ ва сажда тасбиҳларининг энг ками уч, ўртачаси беш, энг мукаммалроғи эса еттитадир.

Такбир айтган ҳолда бош кўтарилиб, ўрнида турилади.

Иккинчи ракаатда худди биринчи ракаатдагидек ҳаракат қилинади. Бироқ иккинчи ракаатда ифтитоҳ дуоси ва “аъузу” айтилмайди.

Ниманинг устида сажда қилинади

Ўз салласининг гардиши ёки тўнининг этагига сажда қилса, жоиз. Чунки Расулуллоҳ (с.а.в.) саллаларининг гардишига сажда қилардилар.

5. Бир рукндан иккинчи рукнга ўтиш.

Бу бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга кўчишдир. Рукуъдан саждага ва саждадан саждага ўтиш каби. Имом Аъзамнинг саҳиҳ ривоятига кўра, бу рукуъ ва саждадан бошни кўтаришдир.

Ҳанафия мазҳабига кўра, бошни рукуъдан кўтариб, қиёмга қайтиш фарз эмас.

6. Охирги қаъдада туриш.

Ташаҳҳуд айтиш

Биринчи ташаҳҳуд миқдорича ўтиради. Аммо ташаҳҳудни ўқигач тавҳид калимаси (“Ашҳаду алла илаҳа иллаллоҳ”)га етгач “ишорату-с-саббоба” қилади.

Ташаҳҳуднинг сийғаси “Аттаҳиёту лиллаҳи ва-с-солавату ва-т-тоййибат. Ассаламу алайка, аййуҳа-н-набиййу ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳ. Ассаламу алайна ва ала ибадиллаҳи-с-солиҳийн. Ашҳаду ан ла илаҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан абдуҳу ва росулуҳ” демакдир.

Биринчи қаъдада ташаҳҳудига бошқа ҳеч нарса қўшилмайди.

Иккинчи қаъдада туриш

Иккинчи қаъдада эса ташаҳҳуддан кейин “Аллоҳумма солли ала Муҳаммад ва ала Оли Муҳаммад кама соллайта ала Иброҳима ва ала Оли Иброҳима иннака ҳамийду-м-мажийд. Аллоҳумма барик ала Муҳаммад ва ала Оли Муҳаммад кама барокта ала Иброҳима ва ала Оли Иброҳим иннака ҳамийду-м-мажийд” ҳамда хоҳлаганича Аллоҳ таоло томонидан бандасига бериладиган “раҳмат ва мағфират” каби барча нарсаларни дуо қилиб сўрайди.

Саломнинг моҳияти

Сўнг, ўнг томонига қараб: “Ассаламу алайкум ва раҳматуллоҳи”, – дейди ва чап томонига боқиб ҳам шундай дейди.

Агар киши имомга иқтидо қилиб, намоз ўқиган бўлса, саломда имомини ҳам ният қилади. Агар имом ўнг томонида бўлса, ўнг томонидагилар ичида деб, агар чап тарафда бўлса, чап тарафдагилар ичида саломига ҳам ният қилади. Агар имом қаршисида бўлса, ҳар иккала саломида ҳам қўшади. Саломнинг ҳар бирида ўша томонда ҳозирланиб турган малоикалар, намозга шерик бўлиб, сафга турганларнинг барчасини қалбидан ўтказади. Ёлғиз ўқувчи киши саломда фақат ҳифз қилувчи малоикаларни ният қилади.