Биринчи даъвога иккинчи раддия

ИШИДнинг “Жиҳодда қатнашмаётган кишилар жиҳодда юрганлар учун фатво бера олмайдилар!” деган даъволарига иккинчи раддия:

Исломда уламоларнинг бош-қаларга нисбатан шундай афзаллиги ва марта-баси борки, бунда ҳеч ким унга тенг кела олмайди.

Бу хусусда Қуръон ва Суннатда келган иборалар маълум ва машҳур, жумладан, Аллоҳ таолонинг ушбу ояти:

“Аллоҳ адолат ила туриб, албатта, Ундан ўзга илоҳ йўқлигига шоҳидлик бер-ди. Фаришталар ва илм эгалари ҳам. Ундан ўзга илоҳ йўқ. У азиз ва ҳаким зотдир”[1].

Бир шахснинг дин ва ибодатда афзал бў-лиши унинг фатво ишида мустақил бўлишини ва фатво беришга ҳақли эканини билдирмай-ди! Зотан, фатво иши афзалликка эмас, балки илмга боғлаб қўйилгандир.

Баъзи уламолар: “У Зоти пок гувоҳлик бе-риладиган энг улуғ иш – Ўзининг ягона эканли-гига илм эгаларини шоҳид қилиб келтирмоқда. Бу, илм ва илм аҳлининг афзаллигини кўрса-тади”, дейдилар.

Батаҳқиқ, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алай-ҳи васаллам уламолар пайғамбарларнинг илм-даги меросхўрлари эканликлари ҳақида шоҳид-лик бериб, шундай деганлар: “Албатта, олим-нинг обиддан афзаллиги ўн тўрт кечалик ой-нинг бошқа юлдузлардан афзаллигига ўхшай-ди. Албатта, уламолар – пайғамбарларнинг меросхўрларидирлар”[2].

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам-нинг ҳузурларида бири обид, иккинчиси олим бўлган икки киши ҳақида зикр қилинганида, у зот: “Олимнинг обиддан афзаллиги худди менинг энг қуйиларингизга нисбатан афзал-лигим кабидир”, – дедилар[3].

Аллоҳ таолонинг йўлидаги мужоҳид қанча-лик ажру савобга ва фазилатга эришмасин, ба-рибир, ўз илмига амал қиладиган олимнинг фа-зилати уникидан ўтиб тушади. Олимнинг обид устидаги ҳаққи ҳам жуда каттадир.

Энди амалларнинг энг афзали жиҳод экани ҳақида келган: “Эй, Аллоҳнинг Расули! Одам-ларнинг энг афзали кимлар?”, дейилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:“Аллоҳнинг йўлида ўз жони ва моли билан жиҳод қиладиган мўминдир”, дедилар”[4] мазмунидагиҳадислар бутунлай афзалликни ифода қилмайди. Дарҳақиқат, илм аҳли бу гапдан кўзда тутилган маънони ҳам баён қилиб берганлар:

Айний раҳимаҳуллоҳ шундай деган:

“Бу хосланиши керак бўлган умумий маъно-даги бир сўз бўлиб, уни “Бундай одам одамлар-нинг энг афзалларидан биридир”, деб тушуни-лади, деганлар. Шундай қилинмаса бўлмайди ҳам. Чунки, ҳадисларда келганидек, уламолар, шунингдек, сиддиқлар ҳам энг афзал кишилар-дир”[5].

Демак, бир шахснинг дин ва ибодатда аф-зал бўлиши унинг фатво ишида мустақил бўли-шини ва фатво беришга ҳақли эканини билдир-майди. Чунки фатво иши афзалликка эмас, балки илмга боғлаб қўйилган масаладир.

Ҳатто олимлар тарафидан диний билим-ларнинг тушунтириб берилиши, шаръий ҳукм-ларнинг баён қилиниши ва шариатга хилоф бўладиган ишларга раддиялар берилиши Аллоҳ таолонинг йўлидаги энг буюк жиҳод ҳисобланади.

Ибн Қоййим шундай деган: “Албатта, илм талаб қилишлик ҳам Аллоҳнинг йўлидан ҳисоб қилинди. Чунки, Исломнинг мавжудлиги жиҳод билан боғлиқ бўлгани каби илмга ҳам боғлиқ-дир. Бинобарин, диннинг мавжудлиги илм ва жиҳод биландир. Шунинг учун ҳам жиҳод икки хил бўлди: қўл ва қурол билан бўладиган жиҳод. Бундай жиҳодда иштирок этадиганлар бисёрдир. Иккинчиси эса ҳужжат ва баёнот билан бўладиган жиҳод. Буниси энди пайғам-барларнинг издошлари бўлмиш муайян одам-ларнинг жиҳодидир. Бу имомларнинг жиҳоди-дир. Бу жиҳод манфаати улкан, машаққати о-ғир ва душманлари кўп бўлгани учун ҳам ҳар иккала жиҳоднинг энг афзалидир. Баъзи саҳо-балар розияллоҳу анҳумлардан нақл қилини-шича, толиби илмга илм талаб қилиб турган ҳолатида ўлим келадиган бўлса, шаҳид бўлиб ўлади. Суфён ибн Уяйна: “Кимки илм талаб қиладиган бўлса, Аллоҳ азза ва жаллага байъат[6] қилган бўлибди”, деган. Абу Дардо: “Кимки илм олишга бориб келишни жиҳод эмас дейдиган бўлса, демак унинг ақли ва фикрида нуқсони бор экан”, деган”. [7]